مقدمه
امروزه گسترش ترتیبات منطقها جزو ویژگی بارز در توسعه روابط بینالملل است و تقریباً کشور را ى ى
نمیتوان یافت که تاکنون به عضویت یک یا چند ترتیب منطقها درنیامده و یا در شرف الحاق به آن ى
نباشد. بهرغم وجود شکلگیر سازمان جهان تجارت و عضویت غالب کشورها جهان در آن، در ى ى ى
کنار تعمیق و گسترش همکاریها تجار چندجانبه در سالها اخیر ، گرایش و رغبت کشورها به ى ى ى
بلوکها منطقها بیش از گذشته افزایش یافته است. این موضوع بیتردید گواه بر اهمیت روزافزون ى ى ى
بلوکها منطقها در کنار همکاریها تجار چندجانبه در استراتژیها توسعه اقتصاد ى ى ى ى ى ى
کشورها در حال توسعه بوده است. ى
در عصر جهان ىشدن، توسعه دیگر یک مقوله صرفاً مل نیست و کشورها برا دستیاب به سطح ى ى ى
مطلوب از توسعه و رفاه مل ، به ناچار باید زمینهها برخوردار از امکانات و منابع بینالملل را ى ى ى ى ى
فراهم نمایند. چگونگ تمهید این سازوکار جهت استفاده از منابع جهان و منطقها ازجمله مهمترین ى ى ى
موضوعاتی است که امروزه پیش رو تمام کشورها بهویژه کشورها واقع در گستره پیرامون ایران ى ى ى ى
بهویژه اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا قرار دارد.
کشورها اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان است ى
که عضو اتحادیه کشورهای مشترکالمنافع 1 و همچنین، چهار کشور روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و
ایران عضو اصل و ناظر سازمان همکار شانگهای 2 هستند. ى ى
اغلب کشورها با در اختیار داشتن ظرفیتها بالقوه قابل توجه، مدتهاست که در مسیر ترتیبات ى
اقتصاد منطقهای گام نهادهاند. اما به نظر میآید در شرایط فعل حرکت مرحله به مرحله در راستا ى ى ى
مراحل تکامل همپیوند اقتصاد با اعضا کم )دو و سهجانبه( اما کارآمد، اقدام موفقیتآمیز ى ى ى ى ى
در بین این کشورها باشد. از این دیدگاه، کشورهای که استعداد، انگیزه و هماهنگ بیشتر برا ى ى ى ى
1. Commen Independent States) CIS)
2. Shanghai Cooperation Organisation (SCO)
10 فهرست کالاهای پیشنهادی و درخواستی ایران در ...
همکاری هاى اقتصادی-تجاری دارند و پیوستن دیگر کشورها در مراحل بعد به آن، عملی ترین راه براى
تحقق هدف نهایى «توسعه پایدار منطقه ای » است.
توسعه همکاری هاى اقتصادى میان کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، از علل تشکیل این بلوک
منطقه اى بوده و این موضوع در بیانیه ها و موافقت نامه هاى اتخاذ شده در این اتحادیه نیز مورد تاکید
قرار گرفته است. این موافقت نامه به شرط شمولیت جامع کالاهاى مبادله اى و جدیت طرفین در اجرا
)الزامات و ضمانت اجرایی(، می تواند موجب توسعه تجارت میان اعضاء و موجب سرعت بخشیدن
به روند ادغام کشورهاى واقع در منطقه در نظام تجارت بین الملل گردد. این امر هم چنین به تحقق
خواست این کشورها مبنى بر داشتن سهمى متناسب در تجارت جهانى کمک می کند. البته در مراحل
تکامل ترتیبات اقتصادى منطقه ای، سطح توسعه سیاسی، اقتصادى و ... کشورها حایز اهمیت ویژه اى
است. کشورى ممکن است از لحاظ موجودى منابع و عوامل تولید و توانمندی هاى اقتصادی، آمادگى
این انتقال منطقه اى را داشته باشد، اما از نظر سیاسى این آمادگى هنوز فراهم نشده باشد و لذا در
صورت حضور در ترتیبات منطقه ای، عدم توسعه سیاسى و یا عدم هماهنگى سیاسى با دیگر اعضاى
منطقه ممکن است مانع از کارکرد نیروهاى مولد اقتصادى شود. به این دلیل است که این فرایند، یک
فرایند چندوجهى است و باید به طور متوازن در سطوح سیاسی، اقتصادى و ... مورد توجه قرار گیرد و
به ویژه هنگامى که کشورها تلاش دارند رفتارهاى خود را با الزامات منطقه اى و بین المللى هماهنگ
کنند، این توازن در رابطه با سطوح مختلف توسعه از اهمیت بیشترى برخوردار می شود.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا 1 متشکل از کشورهای ارمنستان، بلاروس، روسیه، قرقیزستان و قزاقستان
است، به طور رسمی از اول ژانویه ۲۰۱ ۵ با هدف ایجاد بازار مشترک در حوزه کشورهای مستقل عضو،
حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه، برقراری تعرفه خارجی مشترک در میان کشورهای عضو
و هماهنگ سازی تشریفات گمرکی، کار خود را آغاز نمود.
ایران پس از دو سال مذاکره، اقدام به انعقاد موافقت نامه با این اتحادیه نمود و موافقت نامه درنهایت
از آبان ماه سال 1398 اجرایی شد. این موافقت نامه یکی از فرصت هایی است که در زمینه ادغام ایران
در اقتصاد جهانی پیش روی این کشور است و می تواند امکان توسعه تجارت خارجی را برای آن فراهم
نماید. دو طرف تجاری توافق کرده اند که ظرف مدت سه سال از موافقت نامه تجارت ترجیحی به سمت
آزادسازی سراسری کالاها و انعقاد موافقت نامه تجارت آزاد حرکت کنند.
1. Eurasian Economic Union (EAEU)
هد ق 11 م م
در عمل طول اجرای موافقتنامه ترجیحی، بیش از یک سال طول کشیده و همچنین مقرر شده،
حرکت به سوی آزادسازی کالاهایی که قابلیت اعطای امتیاز تعرفهای دارند، در یک بازه زمانی ده ساله
صورت پذیرد. اما نکته اینجاست که برخی کالاها ضرورت دارد در قالب فهرست منفی، از جریان
مذاکرات مستثنی شده و از فهرست کالاهای مورد مذاکره خارج شوند. این فهرست، شامل آن دسته
کدهای کالاهایی 1 میشود که با توسعه روابط تجاری و تسهیل واردات از دیگر کشورها، تولید اینگونه
محصولات داخلی و اشتغال آنها با مشکلا تی مواجه میشود؛ بنابراین لازم است دولت ایران چنین
کالاهایی را در قالب فهرست منفی، از جریان مذاکرات مستثنی کرده و آنها را مورد حمایت قانونی
خویش قرار دهد. با عنایت بدانکه مقرر شده تا فهرست منفی بیست درصد از کل کدهای تعرفهای
را دربرگیرد، بهتر است کل کالاها براساس حساسیت و امکان آسیبپذیری از واردات، اولویتبندی
شوند تا مذاکرهکنندگان ایرانی بتوانند براساس مذاکره، تعداد مناسبی از کالاهای اولویتبندیشده را
انتخاب و در فهرست منفی نهایی قرار دهند 2.
در ادامه، فهرست مثبت شامل کالاهایی که ایران میتواند به اعضای اوراسیا امتیاز تعرفهای بدهد،
مشخص شده است. مقرر شده اعطای امتیاز تعرفهای به اوراسیا در یک بازه ده ساله صورت پذیرد.
بنابراین لازم است ابتدا این اقلام براساس سهولت امکان اعطای امتیاز تجاری به سبب احتمال کمتر
آسیبپذیری از واردات از اوراسیا، اولویتبندی شده و سپس در ده گروه کالایی طبقهبندی شده و
میزان کاهش تعرفه از یک تا ده سال برای هر گروه مشخص گردد. با عنایت بدانکه فهرست منفی نهایی
پس از اتمام مذاکرات فیمابین مشخص خواهد شد و نمیتوان فعلا آنها را از ارزیابی خارج نمود،
تمامی کدهای تعرفهای وارداتی کشور در اولویتبندی فهرست مثبت مورد توجه قرار گرفته است.
اما لازم است پس از مشخص شدن فهرست منفی، نسبت به خارج نمودن کدهای تعرفهای مزبور از
فهرست مثبت و اصلاح آن اقدام نمود.
1. گفتنی است در طول گزارش طرح جاری، گاهی کدهای چهاررقمی، گاهی کدهای ششرقمی و گاهی کدهای هشترقمی نظام
هماهنگ ) HS ( مدنظر میباشد. بنابراین خواننده با دقت بر تعداد ارقام کدها از افتادن در ورطه خطا پیشگیری خواهد نمود.
2. مذاکرات مربوط به انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد که در متن موافقتنامه تجارت ترجیحی مورد توافق قرار گرفته بود، طی
سالهای اخیر به انجام رسید. در حین مذاکرات تعداد تعرفههای مشمول فهرست منفی بهجای 20 درصد اولیه به 13 درصد
کل تعرفههای طرفین تقلیل یافت. درواقع تعداد تعرفههای فهرست مثبت نیز از 80 درصد اولیه به 87 درصد افزایش یافته
است. لازم به یادآوری است که با توجه به اینکه اقلام کالایی مشمول در فهرست منفی، بهصورت اولویتبندی و رتبهبندی
شده ارائه شده است، علاقمندان میتوانند از اولین کد تعرفه تا جایی که امکان انتخاب دارند، اقلام کالایی را انتخاب و مدنظر
قرار دهند.
12 فهرست کالاهای پیشنهادی و درخواستی ایران در ...
در این مطالعه، علاوه بر پیشنهاد فهرست های ایران برای قرار گرفتن در فهرست منفی یا مثبت، اقدام
به بررسی کدهای تعرفه ای وارداتی اوراسیا گردید تا آن دسته از کالاهایی که برای توسعه صادرات ایران
به اوراسیا از اهمیت بالاتری برخورداند، در قالب فهرست درخواستی مشخص گردند تا مذاکره کنندگان
ایرانی برای دریافت امتیاز تعرفه ای از اوراسیا در آن اقلام اقدام مقتضی را به انجام رسانند. این اقلام،
کالاهایی را دربرمی گیرند که در فهرست کالاهای صادرات فعلی و پتانسیل صادراتی ایران به این اتحادیه از
اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در مقابل هم اوراسیا برای ورود آن ها، موانع سخت تری برپا نموده است.